SEN - Miền ký ức Hà Nội trong tranh họa sĩ Đào Thành Dzuy
Art_Painting Hơn ba mươi năm trước, trong lần đầu tiên bước vào ngôi nhà của họa sĩ Đào Thành Dzuy, ký ức còn đọng lại trong tôi là hình ảnh một chậu hoa Ngọc Trâm trắng muốt, khẽ đung đưa trong gió nhẹ. Phía trong, thấp thoáng bóng dáng một người phụ nữ, chị không bước ra phòng khách, và có lẽ cũng vì thế mà cô gái trẻ năm ấy là tôi chỉ dám lặng lẽ quan sát, hít thở bầu không khí tĩnh tại của căn phòng. Trước mắt tôi khi ấy là một bức tranh lụa vẽ hoa Ngọc Trâm – u mặc, thanh tao đến mức khó lòng phân biệt đó là tranh hay hoa thật, hay chỉ là ảo ảnh mơ hồ trong trí nhớ. Từ giây phút ấy, mỗi khi nghĩ đến “chú Dzuy”, trong tôi lại hiện về hình ảnh chậu Ngọc Trâm ngày nào, một sự tinh khiết đến mức ám ảnh, như chính tâm hồn nghệ thuật mà ông gửi gắm trong từng nét vẽ.
Nhiều năm sau, trong một triển lãm cá nhân của họa sĩ tại Sài Gòn, tôi có dịp gặp lại ông. Lời mời về thăm ngôi nhà cũng là xưởng sáng tác nơi họa sĩ gắn bó suốt hàng chục năm, đưa tôi trở lại với ký ức năm nào. Với tâm thế của một người đã trưởng thành, được ngồi trò chuyện cùng họa sĩ, tôi mới thực sự cảm nhận được những lớp trầm tích của một đời nghệ thuật. Ông kể về tuổi thơ lớn lên giữa phố cổ Hà Nội, về những năm tháng say mê vẽ khi còn là sinh viên Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, rồi quãng thời gian du học tại Đại học Mỹ thuật Slovakia. Ở đó, ông được đào tạo bài bản về hình họa và sơn dầu theo phương pháp cổ điển châu Âu. Ngày qua ngày, tháng nối tháng, ông chỉ vẽ một người mẫu duy nhất để quan sát, ghi nhớ và tái hiện từng cơ, từng khớp xương, từng hơi thở dưới làn da. Ông chia sẻ, chính quãng thời gian khổ luyện ấy đã dạy ông biết yêu cái chi tiết nhất của hình thể con người, và trân trọng những gì mong manh nhất của vẻ đẹp.
Vậy mà sau năm năm học tập và chu du, họa sĩ Đào Thành Dzuy lại không chọn sơn dầu, chất liệu và kỹ thuật ông đã nắm vững, mà tìm về với giấy Dó, với Lụa. Ông từng chia sẻ: "Người phương Tây đã vẽ sơn dầu hơn 600 năm, đưa kỹ thuật ấy lên đến đỉnh cao, tôi cũng đã vẽ nhiều bức tranh sơn dầu khổ lớn, nhưng bên cạnh đó tôi luôn muốn tìm lại kỹ thuật vẽ lụa, trở về với bản thể, với hồn cốt của phương Đông, vẽ chi tiết, biểu cảm và rung động với trải nghiệm của người Hà Nội."
Chính lựa chọn ấy đã định hình con đường riêng của ông, khiến ông trở thành một trong những họa sĩ vẽ hoa, đặc biệt là hoa sen, nhiều và đẹp nhất mà tôi từng biết. Những bức sen tôi được chiêm ngưỡng trong lần gặp gần đây nhất đã thể hiện trọn vẹn tâm thức và triết lý sống với nghệ thuật của ông.
Những chiếc lá sen hiện lên đầy khí phách, từng đường gân mảnh khẽ nổi trên nền giấy loang màu, phủ một lớp bột điệp lấp lánh. Lá sen như tấm gương phản chiếu sự bền bỉ trước thời gian. Họa sĩ sử dụng bảng màu đơn sắc, đen, trắng, xám, mang đến nỗi nhớ mùa đông Hà Nội. Một bông sen trắng như sương gợi cảm giác mong manh và tàn phai, nhưng chứa đựng một sức gợi khôn cùng. Tôi nhìn thấy trong đó nỗi cô đơn, lặng lẽ của những ngày mưa bão làm tan tác cả đầm sen.
Nhiều bức tranh, sen hiện ra giữa một cơn mưa màu, những vệt tím lam, vàng, hồng vương vãi khắp mặt tranh. Họa sĩ vẽ hình sen nhưng không là hình miêu tả, mà là trường cảm của sen, để khi ngắm nhìn, những bức tranh của ông như hành trang chuyên chở cả ký ức mùa của Hà Nội. Sen tan biến trong sương, nhưng năng lượng sống vẫn lan tỏa, như hơi ấm, hương thơm của ánh pháo hoa sau khoảng khắc bừng sáng.
Điều đặc biệt là bên cạnh lụa và sơn dầu, họa sĩ Đào Thành Dzuy đã dành cả đời sáng tác để nghiên cứu và thử nghiệm với giấy Dó, một chất liệu gắn bó mật thiết với mỹ thuật truyền thống Việt Nam. Ông đặc biệt ưa chuộng giấy Dó bóc một, mỏng tang, mong manh, dễ rách và khó xử lý nhất. Thế nhưng, chính sự mong manh ấy lại mang đến cho tranh một vẻ đẹp huyền ảo, như thể những bông sen được nâng đỡ bởi làn sương mơ hồ. Với các tác phẩm khổ lớn, họa sĩ xử lý việc ghép nhiều lớp giấy, bồi chồng hoặc ghép tấm nhỏ một cách điêu luyện, tạo nên chiều sâu thị giác độc đáo. Có bức đạt kích thước 150 x 250 cm hay 160 x 240 cm, nhưng vẫn giữ được độ tinh tế, trong trẻo và sức sống mong manh đặc trưng của sen. Đó là kết quả của sự lao động tỉ mỉ, khổ luyện và sáng tạo không ngừng, biến giấy Dó trở thành một cõi riêng của Đào Thành Dzuy, khác hẳn với mọi cách vẽ sen mà tôi từng thấy.
SEN trong nghệ thuật Đào Thành Dzuy
Trong mỹ học Á Đông, hoa sen không chỉ là một loài hoa, mà là biểu tượng của sự thanh cao, của khả năng vươn lên từ bùn lầy mà vẫn tinh khiết. Sen gắn liền với tư tưởng Phật giáo, nơi hình ảnh hoa sen nở tượng trưng cho sự giác ngộ và thức tỉnh tâm linh. Trong văn hóa Việt Nam, sen còn là ký ức của mùa hạ, là quê hương, là biểu trưng cho vẻ đẹp bền bỉ trước khắc nghiệt của thời gian.
Họa sĩ Đào Thành Dzuy từng chia sẻ, mỗi mùa sen đến, ông lại đạp xe ra Hồ Tây, ngồi hàng giờ bên hồ để quan sát, ghi nhận những rung động tinh tế của sen giữa mặt nước. Có lẽ vì thế, sen đã trở thành hình ảnh gắn bó sâu sắc nhất trong thế giới hội họa của ông. Ở Đào Thành Dzuy, sen được thể hiện trọn vẹn trong hành trình sống từ nụ non hé mở đến lá rực rỡ, rồi hoa tàn, đài khô, rách lá, cuống gãy... Ông quan sát sen như quan sát một kiếp người, để thấy trong từng giai đoạn đều có vẻ đẹp riêng. Chính sự đồng hiện giữa sinh và diệt, nở và tàn, rực rỡ và hoang phế đã làm nên tầng nghĩa triết học trong tranh ông. Ở đó, sen không chỉ là biểu tượng của cái đẹp mà là sự hiện thân của vô thường, cho sự chuyển hóa bất tận của cuộc sống. Nếu mỹ học Á Đông vốn đề cao sự “không” và tĩnh tại, thì trong tranh của ông, sen vừa siêu thoát, vừa mang hơi thở của đời thường. Có bức sen hiện hữu lấp lánh trong ánh bạc dịu dàng, có bức tranh ông vẽ sen nhiều màu, nhưng cũng có bức sen như tan tác giữa cơn mưa bão. Sen trong tranh ông vừa tinh khiết, vừa in dấu thời gian, sự song hành phản chiếu rõ ràng quan niệm thẩm mỹ mà ông theo đuổi suốt đời: an nhiên, nhưng cũng thấu hiểu cuộc đời, yêu cái đẹp, các mùa hoa Hà Nội và vẻ đẹp thanh tao của người phụ nữ Việt cổ điển mảnh mai, vai gầy.
Mỗi lần đứng trước tranh vẽ SEN của họa sĩ Đào Thành Dzuy, tôi luôn có cảm giác như đang bước vào một miền nhớ Hà Nội, nơi nỗi buồn và sự bình yên, giữa cái hữu hạn và cái vô tận. Sen trong tranh khiến tôi nhớ về ký ức, về những mùa đã qua, đồng thời mời gọi ta chiêm nghiệm sâu hơn về hiện tại nơi cái đẹp hiện hữu trong từng khoảnh khắc, ngay cả khi hành trình của nó là đi đến bến bờ tàn phai.
Điều đặc biệt trong nghệ thuật của hoạ sĩ Đào Thành Dzuy là sự dung hòa giữa tinh thần Đông phương và nền tảng học thuật Tây phương. Ông vận dụng nền tảng kỹ thuật hàn lâm ấy để làm sáng rõ tinh thần Á Đông, để vẽ nên những bức tranh sen kỹ thuật thượng thừa nhưng vẫn tràn đầy cảm xúc. Trong tranh của ông, SEN là biểu tượng của thời gian, của cô đơn, của sự thanh tao, là minh chứng cho một đời họa sĩ sống trọn với nghệ thuật, đam mê và dấn thân. Như chính ông từng nói: hơn năm mươi năm cầm bút là hơn năm mươi mùa sen nở, tàn rồi lại nở. Mỗi mùa sen qua đi là một mùa của đời người, duy nhất, không lặp lại và cũng là nguồn cảm hứng bất tận trong hành trình sáng tạo của ông.
Bài viết Khanh Le - chụp chân dung họa sĩ: Vũ Hà
Ngôn ngữ của người sáng tạo, không gian trải nghiệm văn hóa nghệ thuật Việt Nam
Hochiminh Head Office: 30, C18 Street, Ward 12, Tan Binh District.
Hanoi Branch Office: 766 La Thanh, Giang Vo District.
Email: info@vietnamcolor.vn
Official Fanpage: https://www.facebook.com/vietnamcolor.vn
Website: www.vietnamcolor.vn
